آسیایی آیدینلاتان نور 

 

عبد الله مسعود خضر ‏

 

 

‏وهب بن ‏كبشە رضی الله عنه ، حضرت پیغامبرڭ ‏وظیفەلندیرمەسی ‏أوزرینە ‏یدنجی عصردە ‏تبلیغ مقصدیلە چينە گیدن ‏هیئت ‏ایچندەیدی . ‏سعد بن ‏ابی ‏وقاص رضی الله عنه باشقانلغندەكی بو ‏هیئت چينە گیدوب ‏طاڭگ خاندانی حكمداری ‏ایلە گوروشەرك اسلامڭ مساژلرینی ایلتدی . ‏هیئتە حُسن قبول گوسترن حكمدار ، اونلرڭ غوآنزو بولگەسنە یرلشمەلرینە ‏و بورادە ‏تبلیغ ‏فعالیتلرندە بولونمەلرنە ‏مساعدە ‏ایتدی . ‏یدنجی عصرڭ اورتەلرندە بورادە إنشا ایدیلن جامع ، آسیانڭ ‏اڭ ‏قدیم جامعسیدر . ‏وهب بن ‏كبشە رضی الله عنه ، چيندە ‏وفات ‏ایتدی . قبری چينڭ غوآندونك شنك ‏شهریندەدر .

 

***

 

ایمانی عشقلە یاشایان قهرمانلردن بری دە ‏وهب بن ‏كبشە رضی الله عنهدر . بو مبارك ‏صحابينڭ ‏تربەسی چيندەدر . پیغامبر افندیمز صلى الله علیه ‏و ‏سلم أونی ، چيندە ‏تبلیغ خدمتندە بولونمق ‏أوزرە ‏وظیفەلندیرمشدى . ‏حالبوكە ؛ او ‏زمانڭ شرطلرندە چين ، ‏مدینۀ منورەدن بر ‏سنەلك ‏مسافەدە ‏ایدی . بو ‏صحابی اورایە قدر گیدوب اوزون بر مدت ‏تبلیغدە بولندقدن ‏صوڭرە گوڭلنی قاووران ‏رسول الله حسرتینی بر ‏نبذە اولسون ‏دینديرەبيلمك ‏امیدیلە ‏مدینە ‏یوللرینە دوشدی . بر ‏ییل سورن چلەلی بر یولجیلغڭ آردندن ‏نورلی ‏مدینەیە ‏واصل اولدی . ‏فقط ‏نە ‏یازیق ‏كە حضرت پیغامبر ‏وفات ایتمش اولدیغی ‏ایچون اونی ‏گورەمدی . حسرتی بر قات داها آرتمش اولارق ، ‏الله رسولینڭ ‏كندیسنە أمر ایتدیگی خدمتڭ ‏قدسیتینڭ ادراكی ‏ایچندە ‏تكرار چينە ‏دوندی ‏و بو خدمتدەیكن روحنی ‏تسلیم ‏ایتدی .

 

‏وهب بن ‏كبشە رضی الله عنه ، بویلەجە ‏الله رسولینڭ چيندەكی ‏ایلك ‏تمثیلجیسی اولمە شرفنە نائل اولدی . ‏فانی جسدی چيندە ، روح جاودانیسی ‏ایسە ‏مدینۀ منورەنڭ ‏روحانیت ‏رسول الله ‏ایلە ‏طولو منور ‏اقلیمندە قالدی . ( عثمان ‏نوری ‏طوپ باش ، ‏فضیلتلر مدنیتی – ۱ ، س . ۳۲ ، ۳۳ )

 

 ‏الینی اوزاتان آیاغنی اوزاتاماز !

 

خدیو ‏اسماعیل ‏پاشا ، ۳۱ آرالق ۱٨۳۰دە ‏قاهرەدە طوغدی . مصردە ‏و آوروپەدە ‏تحصیل گوردی . ‏أوڭجە مصر ‏والیسی ، آردندن خدیو اولدی . ‏ددەسی ‏قوالەلی محمد عالی ‏پاشا ‏گبی آچیقدن ‏عصیان ایتمەیی سچمەدی . اما ‏غایەسی ؛ ‏حاكمیت ‏ساحەسنی ‏سیاسی ‏ایلیشكیلرلە گڭیشلتوب ، ‏أوزرك بر بولگەدە حكمدارلغنی قورمقدی . مصردە جدی بر ‏إحیا ، إنشا ‏و قالقینمە ‏دوری باشلاتدی . آوروپەلی دولتلرلە ‏ایی ‏ایلیشكیلر قوردی . ‏دنیا دڭز ‏تجارتندە ‏كلید رول أوستلەنن ‏سویش قنالی اونڭ ‏زمانندە آچیلدی . ‏نە ‏وار ‏كە ؛ بو ‏إدارەسی مدتندە ‏پارەیی ‏ایی ‏إدارە ایدەمەیوب ، ‏بویوك بر بورچ باتاغنە ‏گیردی . بو بورچ باتاغندن قورتولمق ‏ایچون ١٧٦٦٠٢ ‏سویش قنالی ‏حصەسنی ‏یاقلاشیق ٤ میلیون ‏سترلین ‏قارشیلغندە ‏انگلیزلرە صاتدی . آلینان ‏طیش بورچلر سببیلە ، یابانجی دولتلر مصرڭ ‏إدارەسندە ‏سوز سویلر ‏حالە گلدی . بونی هضم ایدەمەین خلق ‏ایچندە ‏قاریشیقلقلر باش گوستردی . ‏نتیجەدە ايكنجى عبد الحمید ، ‏اسماعیل ‏پاشایی عزل ايتدى ‏و مصری ‏ترك ایتمەسی امر ایدیلدی . ‏أوڭجە ناپولیدە ‏صوڭرە دە استانبول / أمرگاندە یاشایان ‏اسماعیل ‏پاشا ، ۲ مارت ۱٨٩٥دە اولدی ، جنازەسی مصرە گوتورولدی .

***

خدیو ‏اسماعیل ‏پاشا ، ‏ازهر شیخینی ‏زیارت ‏ایدر . ‏پاشا ‏ایچری ‏گیرنجە ، ‏سیح آیاغە قالقمادیغی ‏گبی آیاغنی بیلە طوپلاماز . براز ‏صحبت ایتدكدن ‏صوڭرە ‏پاشا آیریلیر . شیخیڭ آرقداشلری ‏كندیسنە ؛

 

– ‏قوجە ‏پاشا گلدی ، ‏سن ‏هیچ قیمیلدامادڭ . بو حركتڭ ‏طوغری می ؟ ‏دیەرك چیقیشیرلر . ‏شیخ دە اونلرە ؛

 

– آرقداشلر . بر عالِم اصلا ‏یالاقەلق یاپماز ، یاپماملیدر . ‏دیە جواب ویرر . بو آرادە ‏پاشا دە ‏ازهر شیخینە بر آدامیلە بر ‏كیسە آلتون ‏گوندریر . ‏فقط گوندریلن ‏شخص آلتونلرلە ‏گری دونر . ‏پاشا ؛

 

– آلتونی ‏نیچون ویرمەدڭ ؟ ‏دیە ‏صورار . آدام ؛

 

– آلمادی ‏افندیم . ‏دیر . ‏پاشا ؛

 

– ‏نیچون ؟ دیینجە آدام ؛

 

– سزە ‏سلام ‏و حرمتلرینی ایلتدی . بر دە ‏شویلە سویلەممی ایستەدی : 

 

« ‏الینی اوزاتان ، آیاغنی اوزاتاماز! »

 

‏سلطان ‏ایلە عالِمڭ ‏صمیمیتی

 

ملا ‏لطفی ، ۱٤٤٦دە ‏توقاتدە طوغدی . مملكتندە باشلادیغی ‏تحصیلینی استانبولدە دوام ایتدیردی . علمدە بللی بر ‏مرتبەیە اولاشنجە ، ‏سرای ‏كتبخانەسندە حافظ كتب اولارق ‏وظیفەلندیریلدی . ‏سیوری ‏دیلی سببیلە ‏كندیسنە حسد ایدنلرڭ ‏بلاسنە اوغرادی . سویلەدیگی بر ‏سوزی چارپیتارق ، الحاد ( اینانجندن دونمە ) ‏صوچلامەسیلە محكمەیە چیقاریلدی . قاضیلر ‏ایكی ‏یوز شاهدڭ ‏شاهدلگنی قبول ایدرك أوڭی اعدام جزاسنە چارپدیردی . ۲۳ اوجاق ۱٤٩٥دە جزاسی انفاذ ایدیلن ملا ‏لطفینڭ قبری ، ‏ایوبدەدر .

 

***

 

‏سخی بك ، هست بهشتدە نقل ایدر :

 

‏روایت ایدرلر ‏كە بر گون ‏فاتح ‏سلطان محمد بر كتاب آلمق ‏ایچون ‏كتبخانەیە ‏گلیر . ملا ‏لطفی یە خطاب ایدرك ؛

 

« . بڭا شو كتابی آلیویر . » ‏دیە أمر ایدر . كتاب ‏یوكسك بر یردە بولندیغندن الی كتابە ایریشمز . كتابلرڭ أوڭندە ، یرده، بر مرمر ‏پارچەسنڭ ‏أوستنە باصمق صورتیلە كتابی آلوب ادشاهە ویرر . ‏سلطان لطیفەیلە ؛

 

«– ‏هلە نه ايلەدڭ ؟ . او ‏طاش عیسى علیه السلامڭ أوستندە طوغدیغی طاشدیر . » ‏دیر . ملا ‏لطفی بر ‏شئ دیمەیەرك ‏كتبخانەدەكی خدمتنە دوام ایدركن كتابلر ‏أوستنە أورتولمش ‏اسكی بر بز ‏پارچەسی گورور . ‏گوگەلرڭ یمەسیلە ‏دلیك ‏دلیك اولان ، أوستی ‏قاپ قرە ‏توز ‏قاپلی بو بز ‏پارچەسنی ‏ایكی ‏الینڭ پارماغینڭ اوجیلە ، نزاكتلە ‏طوتاراق گوتوروب كمال ‏ادبلە ‏سلطانڭ ‏دیزینڭ ‏أوستنە ‏قویار . ‏سلطان محمد بونی گورنجە حضورسز اولارق ؛

 

«– بونی بنم ‏أوستیمە ‏نییە گتیردڭ ؟ » دیینجە ملا ‏لطفی ؛

 

«– دولتلوم . ‏نییە حضورسز اولویورسڭز ؟ بو بز عیسى پیغامبرڭ بشیگینڭ بزیدر . » ‏قارشیلغنی ویرر .

 

 

درست بر دولت آدامی : محمد نافع ‏افندی

 

محمد نافع ‏افندی ، استانبولدە طوغدی . حسن خط مشق ‏ایتدی . ما بین كاتبلگی ، ‏سرعسكر مستشارلغی ، مجلس ‏والا آزال ‏و ‏سفیرلك یاپدی . درست ، ‏گوگنیلیر ، متدین ، ‏قول ‏و قامو ‏حقی خصوصندە حساس ، دوزگون بر قراقترە ‏صاحبدی . نافع ‏افندی ، ۲٨ قاسم ۱٨٥٧دە ‏وفات ‏ایتدی . قبری ، ‏ایوب دەدر . ( پروف . در . سلیمان برق ، ‏ایوبلی خطاطلر ، س . ۱۱٦ )

 

محمود كمال ‏اینال « ‏صوڭ خطاطلر » ‏اسملی ‏اثرندە نقل ایدر :

 

خطاط نافع ‏افندی نڭ باباسی ‏درویش مصطفى ‏افندی ، ‏شهر امینی جوارندەكی أَوندن ، اوغلی ‏و خدمتجیسی ‏یایا اولارق باب عالییە ‏گلیردی . بر گون ‏رئیس الكتابڭ ‏تصادفلە ؛

 

– مخدومڭزی ‏نیچون ‏یایا ‏گتیرییورسڭز ؟ دیمەسی ‏أوزرینە مصطفى ‏افندی ؛

 

– شاید ‏ایلریدە ‏بویوك بر مقام ‏صاحبی اولورسە ، اوزاق ‏یرلردن ‏یایا گلوب ‏كندینە مراجعت ایدنلرڭ ‏نە قدر ‏زحمت چكدكلرینی آڭلاسين دە اوڭا ‏گورە ایشلرینی ‏تسهیل ( قولایلاشدیرسین ) ‏و ‏تسریع ( حكم ویرسین ) ایتسین ، ‏دیە یوروتییورم . جوابنی ‏ویرمشدر . ‏

 

ایشتە بو ‏تربیە ‏ایلە ‏یتیشن نافع ‏افندی ، ‏صوڭرەلری ‏دیوان همایون ‏قلمی خلفالغنە ‏تعیین اولندی . ‏یازدیغی ‏تذكرە ‏و ‏مضبطەلر ‏پادشاه ‏سلطان محمودڭ چوق خوشنە ‏گیتدیگندن ، ‏گیزلی ایشلرینی اوڭا ‏یازدیرمق ‏ایچون یاننە الدی . آرتیق مابین كاتبی اولان نافع ‏افندی ؛ بیلگی ، بجری ‏و ‏ادبییلە هركسڭ ‏تقدیرینی قازانییوردی .

 

بر گون ، ‏اوینە طانیمادیغی بر آدام گلدی . بر ‏مضبطەنڭ ‏پادشاهە عرض اولونوب عرض اولونمەدیغنی خبر ویررسە ، بر ‏كیسە آلتون ‏تقدیم ایدەجگینی سویلەیوب ‏كیسەیی أوڭنە ‏قویدی . 

 

نافع ‏افندی ‏فنا حالدە حدتلندی ؛

 

– بویلە بر ‏ادبسزلگە مراجعت ایتدیگندن ‏طولایی سنی جزالاندیرمق ‏لازمسە دە ‏هیچ ‏كیمسەیە ‏فنالق ‏ایتمك عادتم اولمدیغندن ، سنی جناب حقە ‏حوالە ایدرم . ‏دیەرك آدامی قوغدی . ایرتسی گون ‏سرایە گلوب حضورە ‏گیرنجە ، ‏سوز قونوسی ‏كیسەیی گوردی .

 

 ‏پادشاه ؛

 

– آفرین نافع ‏افندی . حركتڭ ممنونیتمزی ‏موجب اولدی . ‏دیەرك ‏كیسەیی ‏كندیسنە ‏هدیە ‏ایتدی .

 

نافع ‏افندی داها ‏صوڭرەكی ‏ییللردە ویانە ‏سفارتینە ‏تعیین اولونمشدر . متدین بر ‏ذات اولدیغندن ؛ سفارت خانەدە بش ‏وقت ‏اذان اوقوتور ، نماز جماعتلە قیلینیردی

ASYA’YI AYDINLATAN NÛR…